بهتر است قبل از اینکه درباره مالیات بر ارث صحبت شود توضیحاتی در مورد مالیات و ضرورت مالیات ارائه شود. مالیات هزینه‌ای است که از اشخاص حقیقی و حقوقی به‌صورت بلاعوض برای تأمین مخارج عمومی توسط دولت گرفته می‌شود و دولت هیچ تعهدی نسبت به این مبلغ ندارد درواقع مالیات را دولت از درآمد افراد برداشت می‌کند
مالیات یکی از مهم‌ترین منابع درآمد دولت‌ها در سراسر دنیاست که باسیاست‌های مالیاتی مناسب می‌توان به رشد اقتصادی جامعه و توزیع عادلانه ثروت بین آحاد جامعه کمک کرد.
مالیات بر ارث
مالیات در ایران به دودسته مستقیم و غیرمستقیم تقسیم می‌شود در مالیات مستقیم هیچ واسطه‌ای وجود ندارد و مالیات به‌صورت مستقیم از یک فرد اخذ می‌شود اما مالیات غیرمستقیم به‌وسیله واسطه از تمام آحاد جامعه گرفته می‌شود از مهم‌ترین مورد این نوع مالیات می‌توان به مالیات کالاهای مصرفی اشاره کرد که افراد هنگام خرید با پرداخت قیمت کالا آن را پرداخت می‌نمایند و این نوع مالیات محسوس نیست و شاید گاهی افراد نیز از دادن آن بی‌اطلاع باشند.
مالیات مستقیم خود دارای اقسامی می‌باشد مانند مالیات بر دارایی، مالیات بر درآمد، مالیات بر درآمد کشاورزی، مالیات بر درآمد حقوق، مالیات بر درآمد مشاغل، مالیات بر درآمد املاک و... مالیات غیرمستقیم نیز شامل مالیات بر حقوق و عوارض گمرکی، مالیات بر مصرف و مالیات بر ارزش‌افزوده است، حال باید توجه داشت که مالیات بر ارث از نوع مالیات‌های مستقیم و زیرمجموعه مالیات بر دارایی است.
مالیات بر ارث نوعی مالیات است که به ماترک و دارایی‌های فرد فوت شده تعلق می‌گیرد، وارثان برای تقسیم اموال و دارایی و همچنین انتقال این اموال نیازمند به گواهی واریز مالیات بر ارث هستند و این گواهی پس از ارائه اظهارنامه و پرداخت مالیات به اداره امور مالیاتی محل سکونت فرد فوت شده صادر می‌گردد و در صورت نپرداختن مالیات وارثان نمی‌توانند اموال و ماترک متوفی را تقسیم کرده و یا انتقال دهند.
تعریف معاف از مالیات
معافیت مالیاتی را می‌توان پرداخت نکردن قانونی مالیات دانست که این کار در راستای حمایت‌های حاکمان و دولت‌ها از مردم است اگر افراد با دادن مالیات درآمد قابل آن‌ها بسیار کم شد از معافیت مالیاتی برخوردار می‌شوند وضعیت معاف از مالیات می‌تواند به دو صورت پرداختن نکردن کامل مالیات و یا پرداخت نرخ‌های کمتر باشد از نمونه بارز معافیت مالیاتی، معافیت سازمان خیریه از مالیات بر دارایی و مالیات بر درآمد است.
هنگامی‌که گروهی از افراد معاف از مالیات شوند درآمدهای مالیاتی دولت کاهش می‌یابد اگر میزان معافیت مالیاتی زیاد شود دولت برای جبران کسری درآمد خود ناچار است میزان نرخ مالیات را افزایش دهد و به‌این‌ترتیب افراد و .گروه‌های دیگر جامعه که از معافیت مالیاتی برخوردار نیستند تحت فشار قرار خواهند گرفت
تعریف مالیات بر ارث
همان‌گونه که در ابتدا گفته شد مالیات بر ارث گونه‌ای از مالیات مستقیم و از نوع مالیات بر دارایی است. پس از فوت شخصی اموال و دارایی وی که به وارثانش به ارث می‌رسد مشمول پرداخت مالیات می‌شود بر طبق قوانین جمهوری اسلامی ایران هرگاه مالی به ورثه برسد.
وارثان وظیفه دارند که ظرف مدت 6 ماه پس از درگذشت فرد متوفی به سازمان امور مالیات رجوع کرده و اموال و بدهی‌های آن شخص را گزارش نمایند هرگاه وارث طبقه اول متوفی جهت انجام هزینه‌های ضروری از قبیل کفن و دفن و مراسم ختم و ترحیم نیاز به برداشت وجه نقد از حساب بانکی فرد فوت شده داشته باشند بانک‌ها می‌توانند پس از احراز هویت کامل وارث تا مبلغ یک میلیون تومان به طور علی‌الحساب بدون ارائه گواهی واریز مالیات بر ارث پرداخت نمایند.
به عبارتی کلیه دارایی و ماترک متوفی واقع در ایران و یا خارج از ایران اعم از منقول و غیرمنقول و مطالبات قابل وصول و حقوق مالی بعد از کسر هزینه‌های کفن و دفن مالیات به آن تعلق می‌گیرد، هزینه‌های کفن و دفن مطابق با عرف و قواعد شرعی تعیین می‌شود، مالیات بر ارث حقی قانونی است که دولت در دارایی‌ها و اموال فرد متوفی دارد و ورثه ملزم به پرداخت آن هستند. همچنین افراد با مراجعه به مشاورین امور مالیاتی از نحوه محاسبه و پرداخت مالیات خود آگاه شوند
تعیین نرخ مالیات بر ارث
پس از درگذشت هر شخصی مطابق با قانون تمامی اموال وی باید به وارث یا وارثان واگذار گردد، در قانون فعلی مالیات بر ارث به میزان اموال و دارایی‌های فرد متوفی متفاوت است اینکه وارث با فرد متوفی چه نسبتی دارد نیز در تعیین نرخ مالیات بر ارث تأثیر می‌گذارد و هر چه نسبت وارث با فرد فوت شده نزدیک‌تر باشد نرخ مالیات بر ارث کمتر است و در مقابل هر چه نسبت وارث با فرد متوفی دورتر باشد نرخ مالیات بر ارث بیشتر می‌شود.
برطبق ماده 18 قانون مالیات‌های مستقیم وارث از نظر قانون به سه دسته تقسیم می‌شود:
الف: وارث طبقه اول که عبارت‌اند از: پدر، مادر، شوهر، زن، فرزند، اولاد اولاد(نوه)
ب: وارث طبقه دوم که عبارت‌اند از: اجداد، برادر، خواهر و فرزندان آن‌ها
ج: وارث طبقه سوم که عبارت‌اند از عمو، دایی، عمه، خاله و فرزندان آن‌ها
به طورکلی نرخ‌های اعلامی سازمان امور مالیاتی برای وارثان طبقه اول در نظر گرفته شده است و به این‌ترتیب نرخ مالیات بر ارث برای وارثان طبقه دوم 2 برابر و برای وارثان طبقه سوم چهار برابر می‌شود.
باید توجه داشت که ارث فرد متوفی در درجه اول به وارثان دسته اول تعلق می‌گیرد و در صورت در قید حیات نبودن هیچ‌کدام از وارثان طبقه اول به طبقه دوم ارث تعلق می‌گیرد و در آخر به طبقه سوم تعلق می‌گیرد، باید در نظر داشت که در هر طبقه حتی اگر یک نفر از ورثه در قید حیات باشند طبقات دیگر از ارث محروم هستند و هیچ ارثی به آن‌ها تعلق نخواهد گرفت.
بر اساس قانون مالیات بر ارث در سال 1395 سه درصد ارزش دارایی‌ها و اموال مانند اوراق بهادار و اوراق مشارکت، سپرده‌های بانکی و سودهای آنان به سازمان امور مالیاتی تعلق می‌گیرد همچنین یک و نیم درصد از ارزش سهام مشمول مالیات می‌شود.
دو درصد قیمت اعلام شده سازمان امور مالیاتی کشور بر انواع وسیله نقلیه موتوری، زمینی، دریایی و هوایی مالیات بر ارث تعلق می‌گیرد. نرخ مالیات دارایی‌ها و اموال افراد فوت شده ایرانی که در خارج از کشور هستند نیز شامل 10 درصد از ارزش اموال و ماترک وی می‌شود.
همچنین اگر فرد فوت شده و ورثه دارای تابعیت خارجی باشند اموال و دارایی‌ها متوفی که در ایران واقع است شامل مالیات به نرخ وارث طبقه اول خواهد بود. بر اساس ماده 59 نقل و انتقالات قطعی املاک مشمول 5 درصد مالیات می‌شود همچنین بر اساس قوانین مالیات بر ارث اموال به ارزش 50 میلیون ریال برای طبقه اول ورثه شامل مالیات 5 درصد اموال است برای طبقه دوم مالیات 15 درصد ارزش دارایی است برای دسته سوم ورثه مالیات به 35 درصد ارزش دارایی می‌شود.
همچنین مالیات بر ارث ملکه‌ای تا مبلغ 200 میلیون تومان برای طبقه اول ورثه 15 درصد ارزش ملک و برای دسته دوم ورثه شامل 25 درصد ارزش ملک و برای طبقه سوم ورثه شامل 45 درصد ارزش ملک می‌باشد. نرخ مالیات بر ارث املاک و دارایی‌های بیش از 500 میلیون ریال برای وارثان طبقه اول شامل 35 درصد ارزش دارایی، برای طبقه دوم وارثان شامل 45 درصد ارزش اموال و برای طبقه سوم 65 درصد ارزش دارایی محاسبه می‌گردد.
اموال مشمول مالیات بر ارث
به طورکلی کلیه اموال منقول و غیرمنقول فرد متوفی در ایران یا خارج و حقوق مالی آن فرد پس از کسر هزینه کفن و دفن مشمول مالیات بر ارث است.
در پروسه مالیات بر ارث برخی از اموال فرد فوت شده شامل مالیات می‌شود و بخشی دیگر از اموال از مالیات بر ارث معاف هستند. اموالی که پس از فوت شخص مشمول مالیات بر ارث هستند عبارت‌اند از: سپرده‌های بانکی، اوراق بهادار، اوراق مشارکت، سود سهام و سهم الشرکه هستند.
همچنین انواع وسایل نقلیه از قبیل موتوری، زمینی، هوایی، دریایی مشمول مالیات بر ارث هستند یکی دیگر از مواردی که مشمول مالیات بر ارث هستند املاک می‌باشد املاک هستند که در زمان انتقال آن به وارث ارزش ملک به‌صورت روز محاسبه می‌گردد و باید مالیات آن پرداخت شود باید توجه داشت که در مورد املاک همانند زمین، منزل مسکونی، آپارتمان و املاک از این قبیل بر آن‌ها مالیات بر ارث تعلق می‌گیرد همچنین سرقفلی مغازه و واحدهای اداری و تجاری نیز مشمول مالیات بر ارث هستند، همچنین اموال و دارایی‌های فرد متوفی ایرانی که واقع در خارج از کشور هستند مشمول مالیات بر ارث هستند.
اموال معاف از مالیات بر ارث
همان‌طور که قبلاً گفته شد برخی از اموال شخص فوت شده هنگام انتقال به ورثه شامل مالیات بر ارث هستند که در بالا به آن اشاره شد اما بخشی از اموال و دارایی‌های فرد متوفی معاف از مالیات بر ارث هستند در مواد 24 و 25 قانون مالیات‌های مستقیم اموال معاف از مالیات بر ارث را برشمرده‌اند که از آن جمله می‌توان به موارد زیر اشاره نمود:
اثاث منزل فرد متوفی جزء ماترک وی محسوب نمی‌شود و به همین دلیل مالیات بر ارث به آن تعلق نمی‌گیرد.
وجوه مبالغ بازنشستگی و پس‌انداز خدمت و مزایای مربوط به پایان خدمت، مطالبات مربوط به اخراج بازخرید، مرخصی‌های استفاده نشده، وجوه پرداختی بیمه‌های اجتماعی توسط کارفرما و مؤسسات بیمه از قبیل انواع بیمه‌های عمر و زندگی، خسارت و فوت و همچنین دیه مشمول مالیات بر ارث نمی‌شوند و به صورت یکجا یا مستمر به ورثه پرداخت می‌شود.
اموالی که بر طبق ماده 2 قانون مالیات‌ها مورد وقف یا نذر یا حبس شده و تحویل سازمان‌ها و مؤسسات داده‌شده است در صورت تأیید این سازمان‌ها و مؤسسات مشمول مالیات بر ارث نمی‌شوند.
اموالی که جزء ماترک متوفی بوده و طبق قوانین یا احکام خاص، مالکیت آن سلب شده است و یا به گونه بلاعوض در اختیار افراد موضوع ماده 2 قانون مالیات‌ها باشد در صورت تأیید اشخاص مزبور مالیات بر ارث به آن‌ها تعلق نمی‌گیرد.
اموال شهدای انقلاب اسلامی نسبت به وارثان طبقه اول و دوم مشمول مالیات بر ارث نیستند و این اموال معاف از مالیات بر ارث هستند البته تشخیص این امر که چه کسی شهید می‌باشد بر عهده بنیاد شهید خواهد بود.
اموالی که وقف وزارتخانه‌ها، مؤسسات دولتی، شهرداری‌ها و بنیادها و نهادهای انقلاب اسلامی و دستگاه‌هایی که بودجه آن به‌وسیله دولت تأسیس می‌شود در صورت داشتن مجوز معافیت از طرف حضرت امام خمینی (ره) و مقام معظم رهبری به‌شرط تأیید نهادها و سازمان‌ها معاف از مالیات بر ارث خواهند بود.
درصورتی‌که ارزش اموال و دارایی‌های فرد متوفی کمتر از دیون محقق فرد فوت شده باشد یعنی کمتر از واجبات مالی، عبادی و هزینه کفن و دفن باشد با توجه به موضوع ماده 17 قانون مالیات اموال و دارایی‌های فرد متوفی معاف از مالیات بر ارث می‌شوند و حتی اگر قبلاً مالیاتی پرداخت شده باشد بنا بر ماده مذکور با ارائه اسناد می‌توان پول را پس گرفت و این پول قابل‌استرداد می‌باشد.
تغییرات در قوانین ارث
نحوه تقسیم اموال و دارایی‌ها بر اساس قوانین دینی است و روش دین تغییرناپذیر است اما با توجه به شرایط اقتصادی جامعه با پیشنهاد سازمان امور مالیاتی و پس از تصویب مجلس شورای اسلامی اصلاحیه‌هایی در قانون مالیات بر ارث صورت گرفته است. وکلای پرونده های مالیاتی وظیفه انجام و رسیدگی به این پرونده ها در دادگاه ها هستند
آخرین اصلاحیه قانون مالیات‌های مستقیم 27 بهمن‌ماه 1380 بوده و از اول فروردین 1380 اجراشده است. یکی از بدهی‌های مورد قبول فرد فوت شده در صورت مرد بودن مهریه همسر است که باید از ماترک فرد متوفی به همسر وی پرداخت گردد.
از آنجا که در بسیاری از موارد ارث چندانی به همسر تعلق نمی‌گیرد و بسیاری از زنان پس از مرگ همسرشان دچار مشکلات مالی می‌شوند به همین دلیل مجلس شورای اسلامی در شهریور ماه 1376 قانونی را تصویب کرد که بر اساس آن مهریه همسر در هنگام طلاق یا فوت برحسب شاخص بانک مرکزی به نرخ رو محاسبه و پرداخت شود.
درصورتی‌که ورثه قادر به پرداخت تمام و یا بخشی از مالیات نباشد، سازمان امور مالیاتی می‌تواند با گرفتن ضمانت‌نامه معتبر تا مدت 3 سال مالیات را قسط بندی نماید و یا به ورثه مهلت بدهد، سرانجام اگر وارث نتواند تقسیط را پرداخت نماید سازمان امور مالیاتی می‌تواند بر طبق ماده 41 قانون مالیات‌های مستقیم یکی از اموال شخص متوفی را با توافق ورثه به‌جای مالیات قبول کند.
وارث باید توجه داشته باشد که درازای هرماه تأخیر در پرداخت مالیات 2/5 درصد مالیات باید جریمه بپردازد، همچنین اگر اظهارنامه مالیاتی خارج از زمان موعد قانونی (6 ماه پس از درگذشت شخص) ارائه شود یا وارث برخی از اموال را کتمان کند معادل 5 درصد اموال اظهارنشده مشمول جریمه می‌شود،
توصیه‌ای که به وارثان می‌شود این است که تا جایی که ممکن است در کوتاه‌ترین زمان ممکن مالیات خود را پرداخت نمایند زیرا بر اساس مقررات جاری در صورت خوش‌حسابی 80 درصد از کل جرائم وارث بخشیده می‌شود بنابراین به منظور جلوگیری از افزایش جریمه بهتر است وارث مبلغی را علی‌الحساب به عنوان مالیات بر ارث به‌حساب خزانه دولت واریز نماید.
