حسابداری مالیاتی و دولتی شاخه از رشته حسابداری اند که حسابداری مالیاتی به محاسبه میزان مالیات و حسابداری دولتی به محاسبه بودجه میپردازند.
حسابداری چیست؟
برای حسابداری تعاریف متعددی بیان شده است. در گذشته حسابداری به معنای شناسایی، ثبت، طبقه‌بندی، تلخیص و گزارش رویدادهای مالی و به نوعی زبان تجارت و کسب و کار خوانده می‌شد. و اکنون حسابداری یک سیستم اطلاعاتی برای پردازش و بررسی اطلاعات و دادههای مالی مورد استفاده همه واحدهای تجاری و سازمانهای دولتی و خصوصی قرار می‌گیرد.
اصول حسابداری
- اصل قیمت تمام شده
- اصل وضع هزینه‌های همان دوره از درآمد همان دوره
- اصل افشای حقایق
- اصل قابل اعتماد بودن
- اصل قابلیت مقایسه
- اصل ثبات رویه
تاریخچه
با این که تاریخچه علم حسابداری را به ۵۰۰ سال پیش و به نام لوکاپا چولی میدانند؛ اما در ایران و در قرن های قبل از لوکاپا چولی در زمینه علم حسابداری مفاخری مانند خوارزمی که برای اولین بار درباره‌ی مفهوم صفر، شیوه نگارش نشانه‌ای اعداد وشمارش ده دهی در رساله جبر شرح داده است. در واقع سیستم ده دهی که امروزه وجود دارد و دنیا را فراگرفته ترجمه همین رساله خوارزمی به وسیله لئونارد فیبوناچی است.
محمد بن محمد ابوالوفای بوزجانی یکی دیگر از مفاخر ایرانی که پنج قرن قبل از لوکاپا چولی می‌زیست و رسالهی ضروریات علم حسابداری برای کاتبان و کاسبان نوشت؛ متأسفانه پژوهشهای در زمینه این کتاب صرت نگرفته است.
با پیشرفت و گسترش فعالیتهای اقتصادی و پیچیدگی‌های که در این زمینه به وجودآمد؛ حسابداری نیز تغییرات زیادی کرد و روشهای جدیدی به آن اضافه شد و به صورت یک علم منظم درآمد که به کمک زندگی امروز بشر برای حل مشکلات اقتصادیش آمد.
وظیفه حسابدار
حسابدار سه وظیفه اساسی ثبت، تهیه گزارش، ارائه آن را دارد؛ در واقع حسابدار باید اطلاعات مالی یا همان دادههای خام را در دفاتر و نرم افزارهای حسابداری به صورت منظم ثبت کند و گزارشات مالی به مدیران شرکتها یا مراجع قانونی ارائه دهد؛ تا مبنای تصمیم گیری آنان قرار گیرد.
انواع حسابداری
- حسابداری صنعتی
- حسابداری مدیریت
- حسابداری منابع انسانی
- حسابداری دولتی
- حسابداری مالی
- حسابرسی
صنعتی
پس از انقلاب صنعتی برای محاسبه قیمت تمام شده محصولات تولیدی از نظر همه عوامل هزینه‌ها به وجود آمد، در نتیجه با تکامل ابزارها و شیوه‌های تولید، روش‌ها و شیوه‌های محاسبه هزینه پیشرفته‌تر شد و حسابداری صنعتی نتیجه این فرآیند است که هدف آن اندازه گیری و گزارش بهای تمام شده محصولات، خدمات و فعالیت‌هاست.
مدیریت
فردریک تیلور در اواخر قرن نوزدهم مدیریت علمی را به عنوان رشته‌ای جداگانه معرفی کرد هدف این رشته روش برخورد منظم و منطقی با مسائل سازمانها به منظور یافتن مناسبترین راه برای انجام هر کاری است. و بر کسب اطلاعات دقیق و کامل از آنچه میگذرد و نتایجی که بر اثر هر گونه تغییر حاصل میشود، است. بنابراین نیاز به اطلاعات زیادی مانند: بهای تمام شده محصولات و خدمات، مقدار تولید، هزینه اجزا مختلف تولید، قیمت فروش محصولات و خدمات، ظرفیت تولیدی ماشین آلات مختلف و تجزیه و تحلیل این اطلاعات است. مدیران با در دست داشتن اطلاعات مالی توانستند روشهای هزینه یابی تولیدات، خدمات و فعالیتها را بهبود و توسعه دهند و اطلاعات دقیق‌تر و مفصل‌تری از جنبه‌های مختلف مالی فراهم کنند.
منابع انسانی
در این حسابداری انسان به عنوان یکی از مهمترین مولد درآمد مؤسسات است؛ و ارزش آن به اندازه داراییهای اقتصادی مؤسسه تلقی میشود. در واقع به دنبال شناسایی و ارزیابی منابع انسانی مؤسسه و گزارشگری به اشخاص مربوطه است. سه بخش اساسی حسابداری منابع انسانی عبارتند از:
شناسایی: تشخیص کمیت و کیفیت آن و تهیه آمار مناسب.
ارزیابی: اندازه‌گیری ارزش اقتصادی و تعیین میزان مالی آن.
گزارشگری: تنظیم و ارائه گزارش‌های مالی مناسب در مورد آن.
مالی
در حسابداری مالی تمام اطلاعات مالی یک سازمان را منظم و ثبت و برای عملکرد سازمان شاخص‌های کمی مشخص میکند. این حسابداری با جمع آوری و دسته بندی اطلاعات مالی ما را به اطلاعات جامع مالی و اقتصادی میرساند.
فعالیتهای حسابداری مالی عبارتند از:
- صدور سندهای تعدیلی
- تعریف کردن کد حساب‌ها
- دریافت اتوماتیک سندها
- تعریف دسته‌های مختلف اسناد
- جستجو در اسناد
- شرح سندهای پیش فرض
درگذشته تمام سازمانها زیر نظر دولت بودند؛ بخش دولتی و خصوصی به صورت جداگانه وجود نداشت. اما بعدها اقتصاد دگرگون شد و فعالیتهای و مباحث اقتصادی مختلفی به وجودآمد. یکی از این مباحثی که دولت آن را اجباری اعلام کرد مالیات بود که باعث جدایی بخش خصوصی از بخش دولتی شد. برای اینکه واحدهای دولتی بتوانند میزان مالیات هر فرد یا واحد صنعتی و تجاری را به طور دقیق مشخص کنند؛ حسابداری مالیاتی به وجود آمد.
هدف و روش
هدف حسابداری مالیاتی، ردگیری وجوه ورودی و خروجی مرتبط با افراد و نهادهاست. ترازنامه‌های مالیاتی را می‌توان به دو روش تهیه کرد. روش اول شرکتها میتوانند برای ثبت موجودی‌ها در صورتهای مالی خود از روش فایفو استفاده کنند و در روش دوم برای اهداف مالیاتی خود میتوانند از روش لایفو بهره بگیرند. روش لایفو میتواند مالیات پرداختی آن سال را کاهش دهد.
برای رسیدن به پایه مالیاتی از ابزارهای مالی و محاسباتی مانند: ترازنامه، صورتحساب سود و زیان، ضرایب مالیاتی، ارزش معاملاتی املاک، جدول استهلاکات، ضوابط و آیین نامه‌ها، مدارک مالی و حسابداری مؤدیان و اشخاص ثالث، گزارشات بازرسان و حسابرسان و انواع مستندات و ابزارهای دیگر استفاده میکنیم.
حسابدار مالیاتی
حسابدار یا مشاور مالیاتی کسی است که علاوه بر اشراف به امور حسابداری عادی، از اشراف لازم به مجموعه قوانین مالیاتی خاصه قانون مالیاتهای مستقیم موارد (مالیات بر درآمد، معافیتهای مالیاتی، هزینه‌های قابل قبول و استهلاک، قرائن و ضرایب مالیاتی، تشویقات و جرائم مالیاتی، وظایف اشخاص ثالث، آیین نامه تحریر دفاتر، بخشنامه‌ها و آراء مهم مالیاتی) و همینطور قانون مالیات بر ارزش افزوده و استانداردهای حسابداری برخوردار باشد تا بتواند به موقع و مؤثر به تکالیف مؤدیان بپردازد و مانع از بروز جرائم متعدد و سنگین مالیاتی شود و احیاناً با بهره‌مندی از بخشودگیهای مالیاتی به مجموعه کاری خود سود برساند.
مفهوم مالیات
مالیات پولی است که همه افراد و سازمانها و نهادهای یک کشور به دلیل استفاده از منابع و امکانات آن و برای جایگزینی و تأمین این منابع باید به دولت پرداخت کنند. مالیات خود طی قوانین خاصی وضع شده است. گاهی نیز نقدینگی دولت کاهش یافته و سعی میکند که با مالیات کمبود بودجه را تأمین کند.
انواع مالیات
بطور کلی مالیات به سه دسته میشود:
۱- مالیات مستقیم
۲- مالیات غیرمستقیم
۳- مالیات بر ارزش افزوده
مالیات مستقیم
به این مالیات، مالیات بر درآمد و ثروت نیز گفته که بخشی از داراییهای افراد حقیقی و حقوقی را شامل میشود؛ تمام درآمدهای اتفاقی، کشاورزی، املاک و مشاغل و دارایی‌هایی مانند ارث، زمین‌های مسکونی و زمین‌های بایر مشمول این مالیات‌اند.
مالیات بر ارزش افزوده
باید در قبال برخی کالاهای وارداتی و توزیعی و تولیدی مالیاتی پرداخته شود. که همان مالیات برارزش افزوده است.
مالیات تکلیفی
مالیاتی است که از درآمد فرد کسر و به حساب اداره مالیات واریز میشود؛ برای مثال کارفرما باید مالیات را از درآمد کارمندان کسر کند و به حساب دولت واریز کند.
مالیات بر عملکرد که مخصوص شرکتها، مؤسسات، سازمانها، و نهادهای مختلف جامعه است که برای پایان هر سال یا پایان هر دوره مالیاتی سود و زیان خود را محاسبه کنند و ۲۵ در صد از سود خالص خود را به عنوان مالیات بر عملکرد به سازمان مالیاتی پرداخت کنند.
محاسبه مالیات حقوق
شرکتها برای محاسبه مالیاتی حقوق خود به متغیرهایی مانند مزیت‌ها، درآمد سالیانه، مالیاتهای پرداختی، تعداد روزها و ماههای کارکرد شخص و کارکردهای استاندارد نیاز دارد. محاسبه این مالیات دارای ۶ مرحله زیر میباشد:
- درآمدها: مجموعه درآمدهای شخص -۲.۷ سهم بیمه کارمند
- درآمد سالیانه شخص: درآمد حساب شده+ درآمد حساب شده تا ماه قبل
- میانگین درآمد: درآمد سالیانه کارمند ضربدر مجموعه کارکردهای استاندارد و مفید / جمع ماههای کارکرد کارمند
- انتقال دادن میانگین درآمد ماه در جدول مالیات
- مالیات کل سال: خروجی گزینه ۴ ضربدر مجموعه روزهای کاری هفته ضربدر جمع ماههای جاری هفته / مجموعه روزهای استاندار مفید
- مالیات ماهیانه: مالیات کل سال- مالیات سال تا ماه قبل
محاسبه مالیات بر درآمد اشخاص
اشخاص یا حقیقی اند یا حقوقی. اشخاص حقوقی به کلیه مؤسسات و سازمانها و شرکتهای که به صورت قانونی ثبت شد و مجوز فعالیت از طرف مراجع قانونی دارند و دارای هویت قانونی اند. این اشخاص باید میزان مشخصی از سود حاصل از کسب و کار خود را به عنوان مالیات به اداره مالیات پرداخت کنند.
اشخاص حقیقی تمام افراد جامعه را شامل میشود که باید مقدار از درآمد خود را به عنوان مالیات به دولت پرداخت کنند. میزان مالیات سالانه برای هر فرد به صورت زیر میباشد:
- ۱۵ درصد مالیات برای سه میلیون درآمد
- ۲۰ درصد مالیات برای ده میلیون درآمد
- ۳۰ درصد مالیات برای صد میلیون درآمد
- ۳۵ درصد مالیات برای درآمد یک میلیارد به بالا
دولتی
حسابداری دولتی نظامی است که اطلاعات مالی مربوط به فعالیتهای وزارتخانه‌ها و مؤسسات دولتی را به منظور تصمیم‌گیری صحیح مالی و کنترل برنامه‌های مصوب بودجه سالانه و منابع مالی مورد استفاده دولت، را جمع آوری، طبقه بندی، تلخیص و گزارش میکند. کنترل بودجه از اصول بنیادین حسابداری دولتی است.
اصول
- اصل تقدم قوانین و مقرارت مالی هر کشور بر اصول پذیرفته شده حسابداری
- اصل استفاده از مبنای نیمه تعهدی و تعهدی تعدیل شده
- اصل لزوم رعایت حسابهای بودجه‌ای و دولتی
- اصل تأمین اعتبار در ایجاد تعهد
- اصل استفاده از حسابهای مستقل
مبانی
- حسابداری نقدی
- حسابداری تعهدی
- حسابداری نیمه تعهدی
- حسابداری تعهدی تعدیل شده
- حسابداری نقدی تعدیل شده
مشخصات مؤسسات دولتی
- تشکیلات و سازمان مشخصی داشته باشد.
- به موجب قانون تشکیل شده باشد.
- زیر نظر یکی از قوا باشد
- عنوان وزارتخانه نداشته باشد
- نهادهای اند که با مجوز دولت تشکیل شده و همه سرمایه آن از دولت است.
استفاده کنندگان از حسابداری دولتی
استفاده کنندگان داخل سازمان:
- مسئولین برنامه ریزی
- وزیر یا رئیس مؤسسه
- مدیران سطوح میانی
- بازرسان و حسابرسان داخلی
استفاده کنندگان خارج از سازمان یا وزارتخانه:
- هیأت دولت
- مجلس نمایندگان
- حسابرسان مستقل
- مردم
کاربرد حسابداری دولتی:
- مسئولین‌دستگاه‌های دولتی برای تعیین و پیش بینی ورود، خروج و مانده منابع دولت از حسابداری دولتی استفاده میکنند.
- به وسیله این حسابداری اطلاعات مالی معتبر برای تعیین و پیش‌بینی وضعیت مالی دولت و واحدهای تابعه آن تهیه و در اختیار تصمیم گیرندگان قرار میدهد.
- حسابداری دولتی در واقع ناظر مدیران اجرایی است، زیرا اطلاعات مالی یک نهاد را با اطلاعات مالی پیش بینی شده در برنامه بودجه را بررسی و انحرافات را مشخص میکند.
- ایجاد ارتباط بین واحدهای اجرایی دولت
حسابرسی
بررسی تمام گزارشات مالی شرکت طی یک سال اعم از ترازنامه، صورت درآمد، صورت تغییرات در حقوق صاحبان سهام، صورت گردش نقدی و توضیح سیاستهای شرکت، که توسط شخصی خارج از شرکت بررسی میشوند.
روشهای انجام حسابرسی
- مدیریت شرکت مورد نظر گزارش مالی شرکت را تهیه میکند. گزارشات مالی باید بر اساس الزامات قانونی و استانداردهای گزارشگری مالی تهیه شود.
- مدیران شرکت گزارش مالی را تأیید میکنند.
- حسابرسان با شناخت و درکی که ( باتوجه به مسائل اقتصادی و صنعتی که ممکن است در طول دوره‌ی گزارشگری بر آن کسب و کار اثر گذاشته باشد) از فعالیتهای شرکت به دست آورده‌اند، بررسی خود را شروع میکنند.
- حسابرسان درباره‌ی هر یک از فعالیتهای اصلی فهرست شده در گزارشات مالی، هرگونه ریسکی را که میتواند اثر قابل توجهی بر وضعیت مالی یا عملکرد مالی شرکت بگذارد و همچنین برخی از اقداماتی را ( که کنترل‌های داخلی نامیده میشوند) که شرکت برای کاهش آن ریسک‌ها در پیش گرفته است، شناسایی و ارزیابی میکنند.
- حسابرسان بر اساس ریسک‌ها و کنترل‌های شناسایی شده، به این مسئله توجه میکنند که مدیران برای اطمینان از دقیق بودن گزارش مالی چه کاری انجام داده‌اند و شواهد حمایتی را بررسی میکنند.
- سپس حسابرسان درباره‌ی این که آیا گزارشات مالی، به طور کلی چهره‌ای واقعی و منصفانه از نتایج مالی و وضعیت مالی شرکت وگردش نقدی آن را نشان میدهد و آیا مطابق با استانداردهای گزارشگری مالی و در صورت لزوم، قانون شرکتها است یا خیر قضاوت میکنند.
- در آخر حسابرسان گزارش حسابرسی را برای سهامداران یا اعضای شرکت تهیه و در آن نظر خود را بیان میکنند.
انواع حسابرسی
- حسابرسی صورتهای مالی
- حسابرسی رعایتی
- حسابرسی عملیاتی
- حسابرسی داخلی
اگر حسابرسی بدون قید و شرط گفته شود به حسابرسی صورتهای مالی و یا حسابرسی مالی اشاره دارد و هدف اصلی آن عتباردهی به صورتهای مالی است. اعتباردهی یعنی اظهار عقیده یا قضاوت شخص یا اشخاص مستقل و ذی‌صلاح نسبت به مطابقت تمامی جنبه‌ها با اهمیت ادعاهای منعکس در صورتهای مالی به معیارهای تعیین شده یعنی اصول حسابداری و همراه با شواهد و مدارک کافی است.
